Spis treści
Czym jest konkurencja doskonała? Jakie są założenia modelu konkurencji doskonałej? Jakie są słabości modelu konkurencji doskonałej?
▪ Wprowadzenie
Przedsiębiorstwo działa w sytuacji rynkowej, która determinuje jego zachowanie. Inaczej zachowują się firmy małe, które funkcjonują w warunkach konkurencyjnych, a zupełnie inaczej duże firmy monopolistyczne. Ich zachowanie znajduje odzwierciedlenie w podejmowanych przez nie decyzjach dotyczących wielkości i struktury produkcji, wysokości cen, itd., które mają wpływ na poziom osiąganego przez te firmy zysku i wyniki ekonomiczne. W teorii ekonomii wyróżnia się zazwyczaj cztery rodzaje struktur rynkowych:
➡ konkurencję doskonałą,
➡ monopol,
➡ konkurencję monopolistyczną,
➡ oligopol.
W tym odcinku przeanalizujemy model konkurencji doskonałej, wskazując również słabości jego założeń.
▪ Założenia modelu „Konkurencja doskonała”
Model konkurencji doskonałej stanowi teoretyczną podstawę neoklasycznej teorii konkurencji. Opiera się na podstawowym narzędziu ekonomicznym, którym jest analiza popytu i podaży 1. Zgodnie z typową neoklasyczną teorią ekonomiczną o rynku funkcjonującym w warunkach doskonałej i efektywnej konkurencji po przyjęciu określonych założeń, można oczekiwać od rynku efektywności pod względem alokacyjnym. Ta efektywność alokacyjna jest interpretowana jako zestaw takich cen i ilości, które maksymalizują całkowity poziom dobrobytu społeczeństwa. Zgodnie z zastosowanym w modelu uproszczeniem, konkurencja doskonała istnieje wtedy, gdy spełnione są następujące założenia2:
1️⃣ Na rynku występuje duża liczba producentów i kupujących. Każdy z producentów wytwarza niewielką część łącznej produkcji. Zmiana wielkości produkcji przez pojedynczego producenta nie ma wpływu na łączną podaż rynkową. Na przykład: Zwiększenie rozmiarów produkcji śliwek przez jednego producenta nie wpłynie istotnie na wzrost całkowitej podaży śliwek i nie spowoduje obniżki ich ceny. Cena jest niezależna od producenta. Dlatego też uznaje się, że przedsiębiorstwa te są biorcami cen (gdy próbują podnieść cenę, konsumenci są w stanie znaleźć tańszą ofertę)3.
2️⃣ Istnieje doskonała mobilność czynników produkcji4 oraz swoboda zakładania nowych przedsiębiorstw. Dzięki temu przy większym zapotrzebowaniu producenci mogą swobodnie rozpocząć dodatkową produkcję, zwiększając tym samym podaż, a przy zmniejszonym zapotrzebowaniu wycofać się nie ponosząc dodatkowych strat. Oznacza to, że nie ma barier wejścia na rynek oraz istnieje możliwość swobodnego opuszczenia rynku.
3️⃣ Oferowane do sprzedaży dobra są doskonale substytucyjne – wszystkie mają jednakowe lub bardzo mocno zbliżone cechy użytkowe, zaspokajają potrzeby konsumenta w taki sam sposób.
4️⃣ Kupujący i sprzedający mają dostęp do pełnej informacji o rynku. Zgodnie z tym założeniem nie występuje niepewność i ryzyko. Producenci mają dobre rozeznanie dotyczące ceny, kosztów oraz możliwości sprzedaży na rynku, a konsumenci mają pełne informacje o cenach, jakości i dostępności dóbr5.
Rynek, który spełnia wszystkie te założenia jest uznawany za doskonale konkurencyjny. Uczestnicy rynku reagują jedynie na sygnały cenowe, zyski przedsiębiorstwa mają charakter przejściowy i nie jest możliwe osiąganie przewagi nad rywalami. Jeżeli chociaż jeden z tych warunków nie zostaje spełniony, wtedy mamy do czynienia z konkurencją monopolistyczną lub oligopolem. W sytuacji konkurencji doskonałej firma kieruje się kryterium maksymalizacji zysków a ściślej optymalizacji wyniku ekonomicznego, które wymaga zrównania przychodu krańcowego6 z kosztem krańcowym7. Opis konkurencyjnej równowagi określa warunki, w których zawarte już są konkretne konkluzje, nie wspomina się jednak w jaki sposób osiągnąć zadane warunki.
▪ Jak powinna wyglądać rzeczywistość, aby spełniały się w niej założenia o konkurencji doskonałej?
🟠 Można dojść do wniosku, że w rzeczywistości nie istnieje rynek, który spełniałby wszystkie założenia konkurencji doskonałej. We wszystkich przedstawionych założeniach łatwo wskazać istotne słabości (ułomności).
Zgodnie z pierwszym założeniem cena jest niezależna od producenta a przedsiębiorstwa są biorcami a nie dawcami cen. Jak zauważa Alicja Sielska w rzeczywistości nie istnieje taka sytuacja, w której przedsiębiorstwo nie ma wpływu na cenę swojego produktu (byłoby tak, gdyby istniało „nieskończenie wielu” producentów). Pojedyncza firma, nawet zupełnie mała, zawsze ma widoczny udział w całkowitej podaży, a tym samym wpływa na cenę dobra8. Według Murraya Rothbarda założenie o doskonałej elastyczności funkcji popytu przedsiębiorstwa działającego w warunkach doskonałej konkurencji pochodzi z zastosowania w ekonomii pojęć matematyki dotyczących liczb rzeczywistych, jak „nieskończenie małe zmiany”, a w ekonomii nie występują „nieskończenie małe zmiany9”.10
Zgodnie z drugim założeniem nie ma barier wejścia na rynek oraz wyjścia z rynku. Występują jednak bariery prawne, kulturowe, polityczne, ekonomiczne, które uniemożliwiają sprzedaż danego dobra nowym przedsiębiorstwom lub zaprzestanie produkcji tego dobra przedsiębiorstwom już to robiącym. Zdaniem von Hayeka poważnym błędem modelu doskonałej konkurencji jest lekceważenie tego, że „w warunkach realnego świata sytuacja dowolnych dwóch producentów właściwie nigdy nie jest taka sama”11.
Według trzeciego założenia oferowane do sprzedaży dobra są doskonale substytucyjne (zaspokajają potrzeby konsumenta w taki sam sposób)12. Twierdzenie to prowadzi do lekceważenia gustów ludzkich i likwidacji konkurencji pomiędzy produktami, co powoduje brak możliwości doskonalenia dóbr. Jak zauważa Hayek realistyczne spojrzenie na omawiany problem doprowadziło by nas do spostrzeżenia, że w danych okolicznościach miejsca i czasu zwykle „tylko jeden producent potrafi wytwarzać dany artykuł po najniższych kosztach, może nawet sprzedawać go po cenie niższej od kosztów najlepszego konkurenta”, a potem „ten sam producent […] może zostać wyprzedzony przez kogoś innego, komu z kolei przeszkodzi w przejęciu całego rynku ktoś jeszcze inny — i tak dalej”13.
Model doskonałej konkurencji zawiera również warunek istnienia doskonałej wiedzy wszystkich uczestników rynku. Przedstawiciele szkoły austriackiej wskazują, że jednostki działają w warunkach, które się zmieniają, informacja jest niepełna, a przyszłość nieznana. Konkurencja jest procesem, a nie określoną strukturą rynku. Jest to zresztą proces odchodzenia od równowagi rynkowej w wyniku dążenia firmy do osiągnięcia coraz lepszej pozycji. Posługiwanie się modelem o nierealistycznych założeniach, jak sam stan „doskonałej konkurencji” może prowadzić do poważnych błędów. Nieodłącznym elementem każdej działalności gospodarczej jest ciągłe aktualizowanie swej wiedzy i dostosowywanie się do nieustannie zmieniających się warunków. Ponadto, zwolennicy szkoły austriackiej uważają, że na podstawie modelu doskonałej konkurencji nie można udowodnić, jak bardzo konkurencyjna jest gospodarka.
▪ Podsumowanie
Podsumowując, model konkurencji doskonałej ekonomiści budują do celów analitycznych. W świecie rzeczywistym nie istnieją rynki doskonale konkurencyjne, a we wszystkich założeniach modelu można wskazać istotne słabości.
▪ Bibliografia
Autorka scenariusza: dr Justyna Ziobrowska
1 D. Megger, Austriacka krytyka modelu konkurencji doskonałej, https://mises.pl/blog/2020/09/21/megger-austriacka-krytyka-modelu-konkurencji-doskonalej/, dostęp: 9.12.2021.
2 Autorem założeń modelu konkurencji doskonałej jest Frank Knight – amerykański ekonomista, przedstawiciel szkoły chicagowskiej.
3 R. Milewski, E. Kwiatkowski, Podstawy ekonomii, PWN, 2015, s. 144.
4 Czynniki produkcji to dobra lub usługi wykorzystywane w procesie produkcji. Są to czynniki niezbędne do wyprodukowania dóbr zaspokajających ludzkie potrzeby.
5 D. Begg, S.Fischer, R. Dornbusch, Mikroekonomia, Warszawa, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, 2003, s. 222.
6 Przychód krańcowy – dodatkowy przychód, jaki może przynieść sprzedaż dodatkowej jednostki produktu.
7 Koszt krańcowy – koszt jaki ponosi producent w związku ze zwiększeniem wielkości produkcji danego dobra o jedną jednostkę.
8 A. Sielska, Problemy neoklasycznej teorii konkurencji, w: Pod prąd głównego nurtu ekonomii (red. Machaj M.), Instytut Ludwiga von Misesa, 2011, s. 35-37.
9 M.N. Rothbard, Ekonomia wolnego rynku, t. 3, Warszawa, Fijorr Publishing, 2008, s. 106-108.
10 Skoro teoria racjonalnych oczekiwań nie zgadza się z prawdziwym światem, to to samo dotyczyć musi równowagi ogólnej, koniecznego przy stosowaniu rachunku różniczkowego założenia istnienia nieskończenie małych zmian, doskonałej wiedzy oraz całej reszty złożonej neoklasycznej aparatury.
11 F. A. von Hayek, Znaczenie konkurencji, w: Indywidualizm i porządek ekonomiczny, przeł. G. Łuczkiewicz, Wydawnictwo Aletheia, Warszawa 2018, s. 146.
12 Dobrami doskonale substytucyjnymi nazywa się takie dobra, których wartość dla konsumenta nie zależy od jego preferencji względem określonej kombinacji taki dóbr, a które jest skłonny wymieniać w sposób nieograniczony pod pewnymi warunkami.
13 Znaczenie konkurencji, op.cit.