Czym jest RUN NA BANK i co go powoduje?▫ 13 min czytania

Czym jest run na bank i co go powoduje? Jakie są przyczyny występowania panik bankowych? Jak to się łączy z rezerwą cząstkową?

▪ Strach o swoje pieniądze – panika bankowa

Pod względem gospodarczym obecny rok zaczął się tak, jakby Pan Bóg posłuchał rady Hitchcocka – najpierw trzęsienie ziemi, a potem napięcie rośnie. Jednak zamiast trzęsienia ziemi mieliśmy problemy sektora bankowego i upadek kilku banków — Silvergate, Silicon Valley Bank, Credit Suisse czy First Republic Bank.

Największą uwagę zwrócił na siebie Silicon Valley Bank i Silvergate, ponieważ kłopoty tych banków sprawiły, że klienci zaczęli obawiać się o swoje pieniądze i prędko chcieli wypłacić swoje środki. Niestety banki te nie miały wystarczających ilości pieniędzy, aby wypłacić środki swoich klientów, przez co upadły. Doszło do tak zwanej paniki bankowej i termin ten mogliście usłyszeć lub przeczytać w wiadomościach. W tym odcinku chcieliśmy wyjaśnić, czym dokładnie jest panika bankowa. W Polsce częściej jest określana mianem runu na bank, co jest kalką z języka angielskiego, gdzie masowe wypłacanie depozytów z banku określa się mianem „bank run”.

▪ Co robią banki?

Bankowość to przede wszystkim dwa rodzaje działalności — przyjmowanie pieniędzy w depozyt oraz udzielanie kredytów.
Osoby składają swoje pieniądze w bankach, ponieważ w ten sposób ich pieniądze są bezpieczniejsze oraz łatwiej jest nimi zarządzać — łatwiej jest sprawdzić, ile pieniędzy mamy, przelać pieniądze, otworzyć lokatę czy zainwestować na giełdzie, przekazując pieniądze na rachunek maklerski. Jednocześnie, gdy tylko osoba lub organizacja tego potrzebuje, to może swoje pieniądze wypłacić.
Warto zwrócić uwagę, że posiadanie depozytu w banku daje prawo do wypłaty gotówki. Osoba posiadająca pieniądze w banku w każdej chwili ma prawo wypłacić gotówkę, a bank ma obowiązek tę gotówkę wypłacić. Gdy deponent wypłaca pieniądze, spada wielkość środków zdeponowanych w banku i rośnie ilość gotówki, którą posiada osoba w portfelu. Depozyt jest nie tylko liczbą, która wyświetla nam się na ekranie komputera. Jest on również prawem własności do gotówki.
Banki głównie zarabiają na odsetkach od udzielonych kredytów. Warto zatrzymać się na tym, czym jest kredyt i jak wpływa on na sytuację banku. Kiedy bank udziela kredytu, to tworzy on depozyt — dopisuje odpowiednią ilość środków na rachunek kredytobiorcy. Udzielenie kredytu nie oznacza, że bank bierze część zgromadzonych wcześniej pieniędzy i pożycza je kredytobiorcy. Udzielenie kredytu oznacza, że banki tworzą środki pieniężne, a ekonomiści powiedzą, że udzielając kredytu bank wykreował pieniądz.
Nie bez powodu padło określenie „środki pieniężne”. W gospodarce wykorzystuje się różne formy pieniądza — dwie główne formy, na których dzisiaj skupimy się, to gotówka i depozyty. Te dwie formy nie są tożsame! Gdy płacimy gotówką, to przekazujemy fizyczny pieniądz. Ale gdy płacimy przelewem, kartą, blikiem lub w inny sposób za pośrednictwem banku, wtedy sprawa wygląda nieco inaczej. Na naszym rachunku bankowym zmniejsza się wielkość depozytu w banku, czyli zmniejsza się ilość gotówki, którą możemy wybrać z banku. Natomiast rośnie wielkość depozytu naszego kontrahenta, czyli rośnie ilość środków pieniężnych, które kontrahent zgromadził na rachunku w swoim banku. Z tego powodu wzrosła również ilość gotówki, którą kontrahent ma prawo wypłacić ze swojego banku.

▪ Rezerwy banków

W tej części dla uproszczenia pominiemy kwestię rezerw banku centralnego i przyjmiemy, że rezerwy banków składają się tylko z gotówki.
Banki nie tylko dostają pieniądze w formie depozytów czy spłaty raty kredytu. Muszą one również regulować swoje zobowiązania. Na potrzeby regulowania zobowiązań banki gromadzą rezerwy, czyli pewien zasób gotówki, w których to może spłacać swoje zobowiązania. Jako rezerwy, za pomocą których bank reguluje zobowiązania, wykorzystywana jest również zdeponowana gotówka klientów — to oznacza, że w razie konieczności przekazania rezerw innemu bankowi, nasz przykładowy bank sięgnie po gotówkę, która została w nim zgromadzona.
Jakie zobowiązania ma bank? Są to np. wypłaty gotówki klientom czy płatności na rzecz klientów innych banków. Gdy tylko wypłacana jest gotówka przez deponenta, wtedy zmniejsza się ilość gotówki zgromadzonej w skarbcu. Podobnie jest w przypadku, gdy osoba, która ma konto w banku zakupuje coś u osoby, która ma konto w innym banku. Gdy kupujemy chociażby komputer i płacimy za niego kartą, a sprzedawca komputera ma konto w innym banku, wtedy zmniejsza się ilość depozytów w naszym banku i rośnie ilość depozytów w banku kontrahenta. Co się dzieje na skutek tego? Bank kontrahenta ma prawo domagać się, by nasz bank przekazał mu odpowiednią ilość gotówki, którą ten kontrahent ma prawo wypłacić.

▪ Rezerwa cząstkowa

Banki funkcjonują w oparciu o rezerwę cząstkową, czyli wielkość depozytów w banku jest większa niż ilość gotówki, którą banku trzyma. Z czego to wynika?
Wynika to przede wszystkim z tego, że bank udzielając kredytu tworzy depozyty, czyli środki pieniężne. Ale ten depozyt jest prawem do gotówki. To oznacza, że kiedy bank udziela kredytu, tworzy zobowiązania, które będzie musiał uregulować w przyszłości.
Aby to lepiej zrozumieć, przedstawimy teraz przykład banku A, który na początku nie ma własnych aktywów ani kapitału. Klienci banku A zanieśli do niego 1 mln złotych w gotówce i zdeponowali ją w tym banku. To oznacza, że bank ten posiada 1 mln zł aktywów w gotówce oraz zobowiązania w wysokości 1 mln zł. W tym momencie bank jest w stanie spłacić wszystkie swoje zobowiązania, ponieważ posiada tyle gotówki, ile ludzie mają prawo wypłacić.
Po jakimś czasie do banku A przychodzi osoba, która chce zaciągnąć kredyt w wysokości 100 tysięcy złotych. Zarząd banku A myśli sobie „czemu nie” i postanawia udzielić tego kredytu. W tym momencie bank A otworzył rachunek dla kredytobiorcy i wpisał do systemu, że na koncie kredytobiorcy jest 100 tysięcy złotych. Jak ten kredyt wpłynął na sytuację banku?
Zarówno aktywa i pasywa banku wzrosły o 100 tysięcy. Po stronie aktywów wzrosła ilość udzielonego kredytu. Ale po stronie pasywów wzrosły zobowiązania banku. Po udzieleniu tego kredytu ludzie łącznie mają prawo wypłacić z banku A 1 milion 100 tysięcy złotych w gotówce, chociaż zasób gotówki banku nie zmienił się. Im więcej kredytu bank udzieli, tym więcej gotówki z banku mają prawo wypłacić osoby prywatne, firmy czy inne banki.
To oznacza, że bank A nie jest w stanie w tym samym momencie wypłacić gotówki wszystkim, którzy mają prawo domagać się jej od tego banku. To jest właśnie istota rezerwy cząstkowej — więcej osób ma prawo do zgromadzonej w banku gotówki, niż jej bank faktycznie posiada. Stosowanie rezerwy cząstkowej jest normą dla banków. Bankierzy zauważyli, że pomimo odpływów i napływów rezerw, zawsze zalega u nich pewna ilość gotówki, więc postanawiają zwiększać ilość udzielanych kredytów. Skoro i tak zawsze mają jakieś rezerwy, których nie wykorzystują do regulowania zobowiązań, to mogą wyemitować jeszcze trochę kredytu i zarobić na oprocentowaniu.

▪ Panika bankowa

Gdyby wszyscy, którzy mają prawo do wypłaty gotówki chcieliby to zrobić w jednym czasie, bank popadłby w kłopoty. Musiałby wtedy pozyskać jakoś odpowiednią ilość rezerw, co jest do tego stopnia trudne i kosztowne, że jest zazwyczaj niemożliwe. Sytuacja w której ludzie masowo rzucają się do wypłaty gotówki, jest koszmarem dla banku i oznacza jego upadek.
Ta sytuacja masowego wypłacania pieniędzy przez ludzi z banku to właśnie jest panika bankowa. Jako że na co dzień ludzie nie obawiają się o swoje pieniądze trzymane w banku, dopiero wiarygodna informacja o poważnych problemach banku prowokuje ludzi do podjęcia groźnych dla banku działań.
Gdy przekonanie o niewypłacalności banku upowszechni się wśród jego klientów, dochodzi do paniki bankowej i masowego wypłacania pieniędzy z banku.
Ważnym aspektem paniki bankowej jest jej masowość. Gdy jedna osoba obawia się o to, że nie będzie mogła odzyskać pieniędzy trzymanych w banku, to nie ma to dużego znaczenia dla banku. Ot stracił jednego klienta. Ale jeśli np. 40 lub 50 procent klientów dojdzie do takiego wniosku i zacznie wycofywać swoje środki z banku, wtedy bank będzie miał problem, bo będzie musiał pozyskać w jakiś sposób ogromne ilości gotówki.
Panika bankowa ma również tendencję do rozszerzania się na inne banki. Gdy tylko z powodu paniki bankowej pada duży bank, to o swoje pieniądze zaczynają się obawiać również klienci innych banków. Skoro upadł taki duży bank, to może i mój jest w tarapatach, ale jeszcze o tym nie wiem?

▪ Czy państwo coś robi w tej sprawie?

Panika bankowa jest znanym zjawiskiem i znamy również jej konsekwencje. Między innymi właśnie z powodu występowania tych panik, państwa na świecie powołują instytucje, które mają na celu opanowanie paniki bankowej, żeby nie rozszerzała się na inne banki oraz walkę z negatywnymi konsekwencjami problemów banków z regulowaniem zobowiązań. W Polsce taką instytucją jest Bankowy Fundusz Gwarancyjny, w skrócie BFG.
BFG po pierwsze zajmuje się gwarantowaniem depozytów. To oznacza, że pieniądze złożone na rachunku w banku są ubezpieczone przez BFG i w razie upadku banku oraz problemu odzyskania pieniędzy przez klienta, BFG zapewni środki, z których będą wypłacone pieniądze. Jednak ilość środków, jaką BFG wypłaca pojedynczemu klientowi upadającego banku jest ograniczona — BFG wypłaci nam pieniądze o wartości maksymalnie 100 tys. euro. Jeśli zgromadziliśmy w upadającym banku więcej, to już nie ma gwarancji, że odzyskamy pieniądze.
BFG może również dokonać przymusowej restrukturyzacji banku, który jest zagrożony upadłością. Ta restrukturyzacja ma na celu zabezpieczenie interesów klientów banku oraz interesu publicznego. Dlatego w ramach ochrony interesów klientów upadającego banku i zwrócenia im pieniędzy, BFG może przejąć bank w celu dokapitalizowania go i przeprowadzenia działań naprawczych lub przeprowadzenia procesu upadłościowego.