💷 Czy pieniędzy może być zbyt mało? Czy ilość pieniądza może być stała?▫ 39 min czytania

Czy pieniądza może być zbyt mało, aby umożliwić mu… bycie pieniądzem? Czy ilość pieniądza może być stała? Jak funkcjonowałby nieinflacyjny pieniądz, którego ilości nie można byłoby zwiększać?

▪Wprowadzenie

Każdy, kto czuł niezadowolenie po sprawdzeniu zawartości swojego portfela albo stanu konta bankowego, może uznać to pytanie za ponury żart. Oczywiście, że tak, odpowie taka osoba: pieniędzy może być zbyt mało! przecież większość z nas w różnych okresach życia miała ich mniej niż pragnęła bądź potrzebowała.
Trudniej odpowiedzieć na precyzyjniejsze pytanie: czy pieniędzy może być zbyt mało – w gospodarce? Czy ilość pieniądza posiadana przez uczestników wymiany rynkowej i pośrednicząca w transakcjach może być zbyt mała? Czy pieniądza może być niewystarczająco dużo, aby umożliwić mu… bycie pieniądzem?

▪ Polityka współczesnych państw

Jeśli za właściwy punkt wyjścia rozważań przyjmiemy politykę współczesnych państw, to odpowiedź będzie brzmiała: tak, pieniądza może być zbyt mało. Dlaczego? Kiedy gospodarka rośnie i rozwija się, potrzeba większej ilości pieniądza, która odzwierciedli monetarną wartość nowych dóbr i usług oraz będzie obsługiwać coraz liczniejsze transakcje. To jeden z powodów, dla których w ramach polityki monetarnej banki centralne kontrolują podaż pieniądza przez:
🔴 manipulowanie stopą redyskontową,
🔴 kupno lub sprzedaż rządowych papierów wartościowych,
🔴 zmianę poziomu stopy rezerwy obowiązkowej.

Wszystko opiera się na niewyrażonym wprost, lecz przyjętym implicite założeniu, zgodnie z którym całkowita wartość nominalna pieniędzy w obiegu powinna równać się całkowitej wartości obrotu towarów i usług na rynku w danym okresie. Stąd jedynie krok do uznania konieczności kontrolowania podaży pieniądza i przyznania bankowi centralnemu wyłączności na emitowanie pieniądza. Jednak czy jest to właściwy punkt widzenia?

▪ Zwiększanie podaży pieniądza

Bank centralny będący monopolistą na emisję legalnego środka płatniczego ma narzędzia do prowadzenia polityki monetarnej – niektóre umożliwiają teoretycznie niemal nieograniczone zwiększanie podaży pieniądza. Przykłady Zimbabwe po roku 2000 albo współczesnej Wenezueli pokazują, że możliwość nieskrępowanego tworzenia pieniądza niepokrytego żadną realną wartością jest faktycznym zagrożeniem. Czy nie byłoby jednak jeszcze niebezpieczniejsze, gdyby rządy i banki centralne w ogóle nie mogły zwiększać ilości pieniądza? Może potrzeba umiarkowania w sterowaniu podażą pieniądza, a nie całkowitego zaniechania zwiększania ilości pieniądza na rynku – bo w takim wypadku pieniądza mogłoby przecież po prostu zabraknąć?

▪ Metale szlachetne

Dziś trudno znaleźć dobro, które spełniałoby wymogi bycia dobrym pieniądzem, a co do którego mielibyśmy pewność, że jego podaż nie ulegnie zwiększeniu – nawet najcenniejsze metale szlachetne nadal są wydobywane i wciąż odkrywa się ich nowe pokłady, więc nie ma pewności, że pewnego dnia na przykład podaż złota znacząco nie wzrośnie. Oprócz tego niemal każdy surowiec mogący stać się pieniądzem towarowym ma zastosowanie niemonetarne (złoto jest wykorzystywane w przemyśle i w produkcji biżuterii itd.) – co pozostaje nie bez wpływu na zmiany jego wartości na rynku. Dlatego spójrzmy na fikcyjny przykład, który pomoże lepiej zilustrować zagadnienie.

▪ Przenieśmy się do odległej galaktyki, choć nie tak dawno temu…

Kosmici z Praxis odkryli pozostałości po asteroidzie, która przed eonami uderzyła w ich rodzinną planetę, pozostawiwszy po sobie ogromy krater – i nieznany minerał w postaci połyskliwego kruszcu, zupełnie nieznanego na ich świecie. Minerał nazwano misesium (sic!), a Praxijczycy szybko przekonali się, że jest to bezpieczny i nieradioaktywny metal, który z jednej strony charakteryzuje się trwałością i wytrzymałością, a z drugiej strony – łatwo go przetopić i podzielić na mniejsze, poręczniejsze jednostki. Misesium było na tyle wyjątkowe, że każdy Praxijczyk natychmiast je rozpoznawał: nie sposób było stworzyć podróbkę albo niezauważenie zastąpić innym minerałem. Kosmiczny kruszec stał się ulubionym materiałem praxijskich jubilerów, znalazł zastosowanie w produkcji przewodów elektrycznych, a drobne płatki misesium zaczęto dodawać do potraw i napojów, ponieważ wielu uwierzyło w leczniczą moc minerału. Wkrótce dokonano ważnego odkrycia: otóż misesium stało się na tyle powszechnie pożądane i było na tyle proste do podziału i obróbki, że mogło rozwiązać odwieczny problem Praxijczyków, czyli uciążliwość związaną z barterem – dotąd kosmici, choć pomysłowi w wielu dziedzinach, gospodarczo pozostawali na prymitywnym poziomie wymiany bezgotówkowej. Wynalazek powszechnie akceptowanego środka wymiany i wykorzystanie misesium jako pieniądza kruszcowego było istną rewolucją. Powstały mennice odlewające sztabki i wybijające monety z tego kruszcu – a dzięki niezwykłym właściwościom minerału łatwo było sprawdzić, czy dana sztabka lub moneta zawiera tyle drogocennego metalu, na ile opiewał wybity znak pieniężny. Gospodarka Praxis oparła się na standardzie misesium. Aby ułatwić przechowywanie i transport gotówki, wprowadzono papierowe noty opiewające na konkretną ilość kruszcu; odtąd sam drogocenny metal należący do milionów różnych Praxijczyków mógł bezpiecznie spoczywać w skarbcach takiego czy innego banku, a w wymianie handlowej kosmici posługiwali się MisesNotami; każdy z nich był oznaczony informacją, na ile misesium można go wymienić w banku; dzięki temu na co dzień mieszkańcy Praxis nie musieli dźwigać ciężkich sztabek ani monet, bo te leżały na ich kontach bankowych, a do kupna i sprzedaży używali MisesNotów z oznaczeniami odpowiedniej ilości kruszcu takimi jak „gram misesium”, „dekagram misesium” czy „kilogram misesium”.

Tak urządzony system pieniężny funkcjonował przez dekady – ale, jak to w odległych galaktykach bywa, nic nie trwa wiecznie. Nastąpiły dwie zmiany. Po pierwsze, wyczerpały się złoża misesium. Minerał pochodził z asteroidy z odległej części galaktyki i nie istniał w stanie naturalnym na Praxis. Praxijscy astronomowie przepowiedzieli, że nie ma szans, aby kolejna asteroida zawierająca misesium zbliżyła się do ich planety w ciągu najbliższych mileniów. Kiedy ostatnie kawałki drogocennego metalu przyniesione przez ciało niebieskie z dalekich rubieży zostały wydobyte i przetworzone – pokłady misesium zniknęły: odtąd istniało już jedynie tyle kruszcu, ile znajdowało się w użyciu w przemyśle i w postaci pieniądza.

Po drugie, misesium straciło pozamonetarne zastosowanie. Złoto, srebro i miedź okazały się efektywniejsze i tańsze w użyciu do produkcji przewodów elektrycznych. Moda na Praxis zmieniła się, kiedy Wielka Trendsetterka ogłosiła koniec jednego stylu w ubiorze i początek drugiego: dlatego z dnia na dzień biżuteria z misesium poszła w odstawkę, a jubilerzy musieli szybko przejść na handel pierścieniami i naszyjnikami z korali i bursztynów. Wreszcie, po latach badań prowadzonych przez ekspertów Dietetycznego Uniwersytetu Praxis, oznajmiono, że misesium nie ma żadnych właściwości odżywczych: nijak nie pomaga organizmowi, nie jest środkiem leczniczym ani nie wpływa pozytywnie na zdrowie.

W obliczu wyczerpania się złóż misesium i utraty wszystkich funkcji kruszcu prócz pieniężnej w umysłach niektórych Praxijczyków pojawiło się pytanie: czy misesium nadal może pełnić rolę pieniądza? Wszak gospodarka rozwija się i kwitnie, każdego dnia tworzona jest nowa wartość na rynku, a misesium nie przybędzie już ani grama więcej, a do tego wszyscy zrezygnowali z używania go w innej roli niż monetarna. Część postępowych kosmitów poszła dalej: pojawił się postulat odejścia od standardu misesium i propozycja drukowania papierowych MisesNotów, które nie odnosiłyby się już bezpośrednio do ilości kruszcu leżącego fizycznie w banku, lecz byłyby jedynie symbolicznym środkiem wymiany nakazanym do użytkowania wszystkim Praxijczykom. W przeciwnym razie, wołali praxijscy progresywiści, czeka nas tragedia, którą na innych planetach nazywają „deflacją”. Jeśli towarów i usług na rynku będzie przybywać, a misesium już nie przybędzie, to w jaki sposób skończona ilość kosmicznego kruszcu będzie w stanie dalej pełnić funkcję pieniądza w obliczu potencjalnie nieskończonej liczby nowych dóbr w gospodarce? Czyż na każdą nowo powstałą wartość rynkową, którą dzisiaj szacujemy na kilogram misesium, nie powinniśmy możliwie szybko wydrukować papierowego MisesNota z napisem „Kilogram”, aby ilość pieniądza odpowiadała stanowi faktycznemu gospodarki?

Fikcyjny przykład misesium pozwala rozważyć hipotetyczną sytuację, gdzie pieniądz, który zaczynał jako typowy pieniądz towarowy, zyskuje dwie nowe cechy: jego ilość na rynku jest stała, tzn. niemożliwa jest inflacja monetarna pieniądza faktycznie opartego na standardzie misesium, oraz utracił on wszystkie pozamonetarne zastosowania, tzn. Praxijczycy cenią go, gromadzą i posługują się nim wyłącznie jako pieniądzem, bez rozważania ewentualnych alternatywnych zastosowań w produkcji etc., ponieważ wszystkie te alternatywne funkcje odeszły do lamusa. Skoro tak, to możemy spojrzeć na misesium jako na „czysty” pieniądz nieinflacyjny – a to pozwala na eksperyment myślowy i zadanie pytania: po co ludziom tak naprawdę pieniądz?

▪ Po co ludziom tak naprawdę pieniądz?

W zupełnie innej galaktyce, na skromnej trzeciej planecie od gwiazdy zwanej Słońcem, kilkadziesiąt solarnych lat temu pewien ekonomista odpowiedział na to pytanie. Ludwig von Mises, bo o nim mowa, napisał w swoim opus magnum Ludzkie działanie.

Co to oznacza? Zarówno człowiek, jak i Praxijczyk lub inna istota obdarzona umysłem zdolnym do racjonalnego myślenia nie pragnie posiadać pieniądza (niezależnie, czy środkiem wymiany byłoby złoto, misesium czy muszelki) po to, aby mieć określoną ilość danego materiału.

Funkcją pieniądza jako pieniądza (a więc z wykluczeniem jego pozamonetarnych zastosowań) jest bycie środkiem wymiany, co oznacza:

Podstawowym błędem, który popełniają postępowi Praxijczycy domagający się sztucznego zwiększania podaży papierowego pieniądza przez dalsze drukowanie MisesNotów – i który popełniają współcześni obrońcy inflacji pieniężnej kontrolowanej przez bank centralny – jest mylne (i często nieuświadomione) utożsamienie pieniądza z bogactwem, a dokładniej: popytu na pieniądz gotówkowy z pragnieniem powiększania bogactwa 4. To prawda, że rozwój gospodarczy oznacza powstawanie coraz to nowych dóbr i usług oraz tworzenie wcześniej nieistniejącej wartości rynkowej – ale za powstawaniem nowych wartości nie musi iść kreacja większej ilości pieniądza, ponieważ – jak zauważył Mises:

Jak wobec tego funkcjonowałby nieinflacyjny pieniądz, którego ilości nie można byłoby zwiększać (albo byłoby to tak trudne, że aż nieopłacalne)? Przecież istnieje jedynie określona jego ilość!

▪ Jak funkcjonowałby nieinflacyjny pieniądz, którego ilości nie można byłoby zwiększać?

Wróćmy do Praksijczyków i ich misesium. Załóżmy dla uproszczenia, że masa kruszcu, który wydobyto z krateru po asteroidzie, wynosiła sto tysięcy ton. Gdyby przyjąć, że całe sto tysięcy ton spoczęło w skarbcach banków, a w realnej wymianie handlowej funkcjonuje za pośrednictwem papierowego ekwiwalentu, czyli odpowiednich MisesNot, to oznaczałoby to, że w gospodarce znajduje się sto milionów banknotów opiewających na kilogram misesium – albo odpowiednio więcej ich odpowiedników w banknotach „gram misesium” albo „dekagram misesium”.

Załóżmy, że w pewnym roku jednokilogramowy MisesNot pozwalałby na zakup jednej praxeowcy dającej błękitną wełnę i zielone mleko. Ponieważ gospodarka rozwija się energicznie, Praxijczycy się bogacą, a ilość pieniądza na rynku pozostaje bez zmian, to mamy do czynienia z naturalną deflacją cenową: po dziesięciu latach ta sama praxeowca kosztuje już jedynie dekagram misesium. Po pięćdziesięciu latach kosmiczne zwierzę warte jest już jedynie gram misesium! Co teraz, jeśli ceny praxeowiec nadal będą spadać? Czy banki podzielą przechowywany kruszec na półgramowe kawałki? A później rozbiją na drobinki mające ćwierć grama, a następnie na decygramy, miligramy, nanogramy? Czy ostatecznie będzie się handlować pojedynczymi atomami misesium?!

To problem, który… nie jest problemem – ponieważ o ile niepraktyczne byłoby nieustanne dzielenie pieniądza kruszcowego, o tyle nie ma istotnych przeciwskazań, aby banknotowe ekwiwalenty opiewające na daną ilość drogocennego metalu dotyczyły coraz mniejszych jednostek – tak jak w realnym świecie dzieje się to z nieinflacyjnymi kryptowalutami takimi jak BitCoin. Wszak w codziennym użytku będą MisesNoty, a nie fragmentaryczne kawałeczki kruszcu misesium. Jeśli jednak uznamy to za problem, to trzeba podkreślić, że jest to problem natury technicznej i logistycznej, a nie ekonomicznej. Przypomnijmy jeszcze raz za Ludwigiem von Misesem:

▪ Podsumowanie

Warto zatem troszczyć się o to, aby pieniądz opierał się na czymś więcej niż jedynie na dekretach państwa – a nie o to, abyśmy mieli go w wystarczająco dużej ilości, ponieważ jednostka pieniądza nie ma jednej – określonej na zawsze – siły nabywczej. Siła nabywcza dostosowuje się do nowej podaży dóbr. Inaczej mówiąc: za tę samą jednostkę pieniądza, możemy po prostu kupić większą ilość dóbr, jeśli tych dóbr przybędzie, lub mniejszą, jeśli dóbr zaczęłoby ubywać. To drugie jednak, biorąc pod uwagę pomysłowość Praksijczyków, wydaje się mało prawdopodobne.