Gospodarka współdzielenia | Wady i zalety▫ 13 min czytania

Jacek ma mieszkanie w centrum miasta, w którym przebywa tylko kilka dni w miesiącu. Podczas jego nieobecności lokum pozostaje puste. Pod blokiem znajduje się też wykupione miejsce parkingowe, które przez większość czasu jest niewykorzystane. Jacek pokonuje kilka razy w miesiącu długie dystanse własnym samochodem, zarówno w kraju, jak i zagranicą. Pozostałe miejsca w pojeździe pozostają puste. Wieczorami lubi gotować. Jednak bardzo często zdarza się, że gromadzi on nadmiar żywności, jedzenie się marnuje i ląduje w koszu na śmieci. Ze względu na brak ruchu w ciągu dnia, Jacek potrzebuje wsparcia w treningu i diecie. Zna biegle kilka języków i marzy o wydaniu własnej książki o podróżach w języku obcym, jednak potrzebuje wsparcia finansowego na skład i wydruk co najmniej kilkuset sztuk.

Jacek wpadł na pomysł, jak może efektywniej wykorzystać posiadane przez niego zasoby i umiejętności:

• Udostępni mieszkanie oraz miejsce parkingowe, które będą służyć innym, a jednocześnie zarobią na siebie.

• Będzie współdzielić podróże z innymi, którzy udają się w tym samym kierunku. Pasażerowie zwrócą Jackowi część kosztów podróży, a przy tym wspólnie miło spędzą czas.

• Nadmiar żywności zostawi w specjalnie oznaczonych punktach lub za pomocą odpowiedniej aplikacji zaprosi gości do wspólnego ucztowania w domowej przestrzeni, czy też zaoferuje posiłki na wynos. Pozwoli to zapobiec marnotrawieniu jedzenia.

• Znajdzie osobę, która pomoże mu w treningach oraz doborze odpowiedniej diety, w zamian za naukę języka obcego. Wspólne spotkania wzbogacą ich o cenną wiedzę, której nie zdobyliby nigdzie indziej lub zajęłoby im to wielokrotnie więcej czasu.

• Poszuka wsparcia finansowego od internetowej społeczności na skład i wydruk kilkuset sztuk książki. Będzie mieć wówczas szansę na sfinansowanie, promocję oraz zbudowanie odpowiedniego wizerunku produktu.

Wszystkie wymienione pomysły będą możliwe do zrealizowania za pośrednictwem określonych platform internetowych czy aplikacji mobilnych i wpisują się w obszar tzw. gospodarki współdzielenia.

Czy wyobrażacie sobie współczesną formę gospodarki, w której wszyscy się dzielą swoimi zasobami i umiejętnościami? Każdy ma szansę stać się mikroprzedsiębiorcą, przestrzeń się nie marnuje, tylko jest współdzielona przez różne osoby. Ta wizja może wydawać się radykalna, ale wcale nie jest nowa.

Termin Sharing Economy (Gospodarka współdzielenia) został wprowadzony w 1978 r. przez Marcusa Felsona i Joe L. Spaeth w pracy „Community Structure and Collaborative Consumption: A routine activity approach”¹, w której po raz pierwszy poruszyli oni zagadnienia z dziedziny współdzielenia. Samo współdzielenie nie jest jednak czymś nowym, ponieważ ludzie dzielili się swoimi zasobami od zawsze. Tylko skala tego zjawiska, tempo rozwoju oraz możliwości rozpowszechniania decydują o tym, że gospodarka współdzielenia staje się coraz bardziej popularna. Idea współdzielenia dóbr i usług odzwierciedla zmiany zachodzące w stylu życia i organizacji pracy. Dla młodych ludzi cyfryzacja i szybki dostęp do różnych usług za pośrednictwem platform internetowych stanowi naturalne środowisko, w którym dorastali. Gospodarka współdzielenia jest częścią filozofii millenialsów, generacji C, dla których cały proces zakupowy odbywa się w Internecie, a jego podstawowymi elementami są: marketing rekomendacji, wygoda, szybkość, cenowa konkurencyjność oraz używanie smartfonu do szukania usług i ich błyskawicznej realizacji.

Czym jest gospodarka współdzielenia? „Nie potrzebuję wiertarki, tylko dziurę w ścianie” – tym jednym zdaniem można wyrazić istotę gospodarki współdzielenia. Gospodarka współdzielenia to system społeczno – gospodarczy zbudowany wokół podziału zasobów ludzkich i materialnych. Polega na bezpośredniej wymianie dóbr i usług między konsumentami, którzy komunikują się ze sobą poprzez serwisy internetowe. Może mieć charakter zarówno non-profit, jak i formę przynoszącą zyski jednej ze współpracujących ze sobą stron. Gospodarka współdzielenia to alternatywny model posiadania, wykorzystania własności i konsumpcji, który zwiększa efektywność wykorzystywanych zasobów i tworzy nowe wartości dla społeczeństwa.²

Gospodarka na żądanie – to platformy, które kojarzą klientów z dostawcami w celu natychmiastowej realizacji usługi.

Gospodarka dzielenia się – to współdzielenie zasobów przy minimalnej kontroli pośredników.

Gospodarka współpracy – najszersze pojęcie, gospodarka społecznościowa, budowana oddolnie bez tradycyjnych pośredników.

Gospodarka dostępu – konsument zamiast stawać się właścicielem jest tylko użytkownikiem, płaci za czasowy dostęp. Większa jest tu rola podmiotów biznesowych nastawionych na zysk.

Przedmiotem gospodarki współdzielenia są:

• Usługi transportowe, określane jako: carpooling, carsharing;

• Akomodacja i przestrzeń, określane jako: cohousing, coworking, couchsurfing, roomsharing;

• Umiejętności i czas, tzw. banki czasu – wymiana towar za towar, usługa za usługę;

• Jedzenie;

• Moda, zabawki, artykuły AGD określane jako: clothswap, toyswap, szafa w chmurze;

• Finanse i ruchy maklerskie.

Przykładów firm działających w tym obszarze jest bardzo dużo. Biorąc pod uwagę współpracujące ze sobą podmioty, wyróżnia się następujące modele współpracy:

• P2P – relacja osoba prywatna – osoba prywatna

• B2B – relacja firma – firma

• P2B – relacja osoba prywatna – firma

• B2P – relacja firma – osoba prywatna

Od niedawna szwedzka organizacja Timbro opracowuje Sharing Economy Index. Jest to pierwszy globalny indeks dotyczący gospodarki współdzielenia. Porównuje on popularność usług ekonomii współdzielenia w ponad 200 państwach i terytoriach zależnych na świecie. Do jego opracowania potrzebna jest analiza ruchu internetowego na stronach badanych usług. Wysoką wartość indeksu Ekonomii Współdzielenia posiadają miejsca, w których rozwinięty jest sektor turystyczny (usługi noclegowe). Najwyższą wartość indeksu odnotowano w Islandii (100), Turks i Caicos (66,9) Malcie (58,2), Czarnogórze (58) i Nowej Zelandii (52,8). Polska zajęła w rankingu popularności usług ekonomii współdzielenia 92. miejsce na 213 przeanalizowanych państw i terytoriów zależnych. Zajęliśmy 7. miejsce wśród krajów naszego regionu i 22 miejsce w Unii Europejskiej.¹

Spójrzmy na zalety i wady związane z gospodarką współdzielenia.

Zalety:

• Oszczędność pieniędzy, miejsca i czasu. Bardziej efektywne wykorzystanie zasobów. Nie mamy mieszkania, samochodu, roweru czy stroju wieczorowego, ale je wypożyczamy. Tym sposobem redukujemy koszty. Jeśli rzadko korzystamy z auta, to po co mielibyśmy wydawać dużą sumę na kupno samochodu, a następnie opłacać co miesiąc ubezpieczenie, koszty parkowania i naprawy, skoro możemy wypożyczyć go raz na jakiś czas na godzinę za ułamek tych kosztów? Jednocześnie, z tego samego samochodu korzystają inne osoby, więc nie stoi ono bezczynnie, lecz jest wykorzystywane maksymalnie. Nie musimy kupić motocykla, aby pojechać na wyprawę motocyklową. Nie musimy mieć domku nad jeziorem, aby spędzić w nim weekend. Konsumujemy tyle ile potrzebujemy, a jednocześnie nie wykluczamy innych z korzystania z danego dobra w momencie, gdy go nie używamy.

• Obniżenie kosztów transakcyjnych i bezpieczeństwo. Zaletą takich transakcji jest dogodność i łatwość realizowania płatności oraz rozliczania zobowiązań. Rozszerzenie zakresu transakcji bezgotówkowych będzie podnosić bezpieczeństwo gospodarczego obrotu. W ramach systemów rekomendacji dokonywana jest wzajemna ocena użytkowników, dzięki czemu nie korzystamy z usługi „w ciemno”.

• Eliminacja tradycyjnych pośredników. Większa konkurencja na rynku. W części tego typu usług niekoniecznie chodzi o odniesienie zysku. Gdy ktoś udostępnia swoje mieszkanie podczas nieobecności, zależeć mu może jedynie na pokryciu kosztów jego utrzymania, a nie na zarobku. Jednocześnie sam liczy, że ktoś udostępni mu swoje mieszkanie taniej. Podobnie jest z carpoolingiem. Często chodzi o zmniejszenie kosztów podróży, którą i tak się odbywa. Dlatego znalezienie kogoś kto jedzie z Warszawy do Krakowa i dołożenie się do kosztów paliwa, będzie tańsze niż wynajęcie taksówki.

• Wygoda i elastyczność, prostota i funkcjonalność serwisu. Dzięki rozwojowi gospodarki współdzielenia, ludzie uzyskują coraz lepszy i szybszy dostęp do produktów i usług.

• Wzmacnianie więzi społecznych. Dzięki niektórym z usług gospodarki współdzielenia, możemy poznać nowe osoby. Zaufanie i otwartość w relacjach międzyludzkich są podstawą transakcji między uczestnikami oraz stanowią fundament powodzenia rozwiązań opartych na takiej formie gospodarowania. Może to również zwiększać poczucie przynależności i wspólnotowości w mikrospołecznościach.

• Pozytywny wpływ na środowisko. Mniejsza emisja zanieczyszczeń i gazów cieplarnianych, ograniczenie zapotrzebowania na energię, zmniejszenie uciążliwości zamieszkiwania w wielkich miastach to efekt, który będzie towarzyszył efektywniejszemu wykorzystaniu zasobów dzięki gospodarce współdzielenia.

• Poszerzenie możliwości rynku pracy. Rynek staje się bardziej konkurencyjny, tworzy więcej miejsc pracy, zachęca w perspektywie do oferowania dodatkowych usług, wdrażania innowacji, ułatwia walkę z bezrobociem. Na rynku pracy nastąpiło „uchylenie bramy”, które umożliwiło ludziom swobodne przesuwanie się z 

• pozycji pracownika na pozycję właściciela.

Wady:

• Niedostosowane przepisy prawne. Brak odpowiedniego otoczenia regulacyjnego dla gospodarki współdzielenia (dotyczy to praw i obowiązków osób świadczących usługi). Niejasna sytuacja z odprowadzaniem podatków powoduje niepewność wśród usługodawców, ponieważ legislacja nie nadąża nad innowacjami.

• Zagrożenie dla tradycyjnych usługodawców, tradycyjnego biznesu. Tzw. „twórcza destrukcja” wypchnie z rynku część osób, które świadczą usługi w tradycyjny sposób.

• Niekorzystna substytucja miejsc pracy. Może nastąpić przesunięcie z pracy na etacie w stronę pracy dorywczej. Płacone samozatrudnionym wynagrodzenie nie obejmuje zazwyczaj świadczeń związanych z zabezpieczeniem zdrowotnym i emerytalnym pozostawiając to w gestii zainteresowanych. Nie musi to być koniecznie wadą, ponieważ skłania do wzięcia większej odpowiedzialności za swoją przyszłość, lecz może się zdarzyć, że część osób nie zadba o te rzeczy w wystarczającym stopniu i będzie potrzebowało późniejszej pomocy.

• Utrata prywatności. Ludzie udostępniają za darmo dużą część informacji o sobie, nie do końca uświadamiając sobie jak cenne informacje przekazują.

• Brak znajomości prawdziwej tożsamości osób, z którymi wchodzi się w interakcje. Wszystko odbywa się w oparciu o zaufanie społeczne. Przeciętny użytkownik zna tylko imię danej osoby oraz jej ocenę. Dla niektórych jest to za mało informacji ponieważ nie nawiązują kontaktów interpersonalnych na początkowym etapie, tj. podejmowania decyzji o współdzieleniu. Nie ma możliwości zbudowania i wzmacniania zaufania gdy nie ma bezpośrednich relacji. Inne możliwe zagrożenia to kradzieże tożsamości, krzywda fizyczna, straty finansowe.

• Niedopracowany system reputacji. Brak jest wytycznych, w jaki sposób mamy oceniać partnerów wymiany. Wiąże się to z określonymi efektami dyskryminacyjnymi. Np. w przypadku usług transportowych, istnieje możliwość dezaktywacji profilu danego użytkownika, w dowolnym momencie, z powodu złej oceny wystawionej przez klienta. Przyczyną takiej sytuacji może być wiele czynników niezależnych od kierowcy, np. uprzedzenia rasowe klienta (jeżeli kierowcą jest obcokrajowiec), stanie w korkach, udział w wypadku. Nie jesteśmy do końca świadomi co oznacza i jakie może mieć konsekwencje przyznanie komuś 1 lub 5 punktów, 1 czy 5 gwiazdek.

Podsumowując, gospodarka współdzielenia odzwierciedla sposób myślenia coraz większej liczby konsumentów, którzy dążą do ograniczenia kosztów życia i eliminowania nadkonsumpcji. Zjawisko „globalnego dzielenia się” przybiera na sile. Bardzo szybko zmieniają się zachowania konsumentów (zwłaszcza przedstawicieli młodego pokolenia), którzy coraz mniejszą wagę przywiązują do posiadanych przedmiotów, natomiast coraz chętniej się nimi dzielą. Jest to pokolenie, które darzy niewielkim sentymentem posiadane przedmioty, dążąc do minimalizmu oraz „oczyszczania przestrzeni.” Gospodarka współdzielenia to alternatywna forma gospodarowania i konsumpcji, która daje wiele możliwości, a od samych użytkowników i twórców konkretnych rozwiązań zależy, jak będą one wykorzystane.

Autorem scenariusza jest Justyna Ziobrowska