Nagroda Nobla w dziedzinie nauk ekonomicznych | Ekonomiczny Nobel▫ 12 min czytania

W tym odcinku dowiecie się m.in:

• Kto przyznaje Nagrodę Nobla w dziedzinie nauk ekonomicznych oraz kto ją finansuje;

• Kiedy i za co została przyznana pierwsza a także ubiegłoroczna Nagroda Nobla w dziedzinie nauk ekonomicznych;

• Według jakich kryteriów oraz na jakich zasadach przyznaje się Nagrodę Nobla w powyższej dziedzinie;

• A także, dlaczego Nagroda Nobla w dziedzinie nauk ekonomicznych nie jest doskonała.

Nagrody Nobla są przyznawane corocznie w następujących dziedzinach: fizyka, chemia, fizjologia lub medycyna, literatura, działalność pokojowa (Pokojowa Nagroda Nobla) oraz w dziedzinie nauk ekonomicznych (Nagroda Banku Szwecji im. Alfreda Nobla). Nagroda Nobla w dziedzinie nauk ekonomicznych to jedyna spośród wszystkich pozostałych, która nie została przewidziana w testamencie fundatora – Alfreda Nobla. Co to oznacza? Nie pochodzi z funduszy, z których pochodzą pozostałe Nagrody Nobla.¹ Dlaczego? Początkowo nauki ekonomiczne nie cieszyły się uznaniem zasługującym na przyznanie tak prestiżowej nagrody, Alfred Nobel uważał ekonomię za naukę zbyt teoretyczną a ekonomistów nie darzył wielką sympatią.² Nagroda Nobla w dziedzinie nauk ekonomicznych jest ufundowana przez Szwedzki Bank Narodowy, który wprowadził ją w 1968 roku z okazji 300-lecia swojego istnienia.³ XX w. był okresem rewolucji technicznej i gospodarczej, a także rozwoju nauk ekonomicznych, które zaczęły oddziaływać na współczesną cywilizację. Postanowiono zatem uhonorować wybitnych także z tego kręgu nauki.⁴ I tak od 1969 r. Szwedzki Bank Narodowy systematycznie takie wyróżnienie przyznaje. Dla porównania, pozostałe Noble są przyznawane od 1901 r.⁵ Z prestiżowym wyróżnieniem łączy się nagroda finansowa w wysokości 9 mln koron szwedzkich (około 1 mln dolarów) – stan na: 2019 r.⁶

Nagrodę przyznaje się w dziedzinie nauk ekonomicznych, na które składają się: wąsko rozumiana ekonomia oraz dyscypliny z nią związane. Do 2019 r. nagrody przyznane zostały w takich obszarach, jak m.in.: ekonometria, mikroekonomia, makroekonomia, teoria ekonomii, finanse behawioralne, ekonomia finansowa, teoria gier, zarządzanie czy walka z ubóstwem. Najwięcej nagród przyznano w dziedzinie makroekonomii. Do 2019 roku przyznano ogółem 51 nagród, którymi wyróżniono 84 laureatów. Wśród nich można wymienić m.in. takich laureatów, jak: R. Frisch, F. Hayek, M. Friedman, Robert M. Solow, R. Coase, J. Nash, J. Stiglitz, E. Ostrom, O.E. Willamson, R. Thaler czy W. Nordhaus i P. Romer. Najwięcej laureatów pochodziło ze Stanów Zjednoczonych, z University of Chicago.⁷

Pierwszy Nobel w dziedzinie nauk ekonomicznych trafił w 1969 r. do Jana Tinbergena i Ragnara Frischa za opracowanie i zastosowanie modeli dynamicznych dla potrzeb analizy procesów gospodarczych.⁸ Jak zauważa L. J. Jasiński – „pierwsi nobliści przeszli do historii jako pionierzy współczesnych badań bieżącego i przyszłego stanu gospodarki, budując przy tej okazji podstawy ekonometrii.”⁹

W 2019 r. Nagroda Nobla z ekonomii trafiła do trzech osób. Są to: Abhijit Banjerjee, Esther Duflo i Michael Kremer. Nagrodzono ich za eksperymentalne podejście do walki z ubóstwem. E. Duflo jest najmłodszą w historii laureatką nagrody Nobla z ekonomii i drugą kobietą (po Elinor Ostrom), która osiągnęła ten sukces.¹⁰ E. Duflo otrzymała nagrodę Nobla wraz z mężem, co czyni ich pierwszym małżeństwem w historii, które wspólnie odbierze nagrodę.¹¹

Jak przebiega proces nominacji i wyboru laureatów?

Co roku Królewska Szwedzka Akademia Nauk otrzymuje od dwustu do trzystu nominacji, wskazujących zazwyczaj ponad sto osób. Nominacje zgłaszają krajowi i zagraniczni członkowie Królewskiej Szwedzkiej Akademii Nauk, członkowie Komitetu Wyboru Nagrody w Dziedzinie Ekonomii, laureaci Nagrody z  lat poprzednich, profesorowie nauk ekonomicznych uniwersytetów i kolegiów w Danii, Finlandii, Islandii, Norwegii i Szwecji, naukowcy zajmujący wysokie stanowiska na sześciu uniwersytetach i kolegiach w różnych krajach wybranych w danym roku przez Akademię oraz inni naukowcy uznani przez Akademię za odpowiednich, by zgłaszać trafne kandydatury.¹²

Komitet Wyboru Nagrody w Dziedzinie Ekonomii, który liczy sześciu członków i funkcjonuje w ramach Akademii, zleca ekspertom szwedzkim i zagranicznym wykonanie opinii o najpoważniejszych kandydatach. Na tej podstawie Komitet przekazuje Wydziałowi Nauk Społecznych Akademii swoje propozycje, które przyjmują formę raportu ze szczegółowym opisem głównych kandydatur. Ostateczną decyzję podejmuje cała Akademia.¹³

Nominacje do Nagrody Nobla oraz wybór laureatów to długi i rygorystyczny proces.

Jak wygląda harmonogram prac?

Wszystko zaczyna się wrześniu. Jest to miesiąc, w którym komitet rozsyła zaproszenia do środowisk naukowych z prośbą o wskazanie kandydatów. Propozycje muszą zostać przekazane do Szwecji do końca lutego.

Okres od marca do końca maja to czas selekcji kandydatów przez członków komitetu i pracujących na jego rzecz ekspertów.

Czerwiec, Lipiec i sierpień to trzy miesiące przeznaczone na pracę nad raportem z rekomendacjami dla Akademii.

I tak nadchodzi kolejny wrzesień – miesiąc, w którym komitet przekazuje raport Akademii, gdzie jest rozpatrywany na dwóch posiedzeniach sekcji ekonomicznej.

Październik – Akademia dokonuje rozstrzygnięcia drogą głosowania większościowego. Jest to decyzja ostateczna, która nie podlega zmianie.

10 grudnia – uroczystość wręczenia Nagrody z rąk króla Szwecji w rocznicę śmierci Alfreda Nobla.

Uwaga: Zgłoszone w danym roku nominacje i przedstawione przy tej okazji opinie mogą stać się informacją publiczną po pięćdziesięciu latach.¹⁴ 

Co jest brane pod uwagę przy przyznawaniu nagrody?

Oryginalność wkładu kandydata do nauk ekonomicznych, wartość czysto naukowa i praktyczna osiągnięcia oraz jego wpływ na rozwój nauki, życie społeczeństw i politykę. Niewielką rolę odgrywają także dwa kryteria ilościowe: liczba zgłoszonych nominacji na rzecz określonego kandydata i liczba cytatów jego prac w literaturze.¹⁵

Dlaczego nagroda Nobla w dziedzinie nauk ekonomicznych nie jest doskonała?

Nagrody Nobla w dziedzinie nauk ekonomicznych nie są wolne od kontrowersji, wątpliwości i pytań.

Warto zwrócić uwagę na przemówienie laureata F. Hayeka na bankiecie noblowskim w 1974r., które skupiało się na dwóch powodach, dla których Nagroda Nobla w dziedzinie nauk ekonomicznych nie powinna powstać. Jeden argument dotyczył prestiżu samej nagrody, przekładającego się na ogromny, niezasłużony autorytet względem zwykłych obywateli.¹⁶ Według Hayeka, Nagroda Nobla nadaje jej odbiorcy autorytet, którego żaden człowiek zajmujący się ekonomią nie powinien posiadać.¹⁷ Kolejny argument związany był z obawami co do wspierania przez komitet pewnych naukowych trendów. Hayek uznał ostatecznie ten argument za fałszywy na podstawie otrzymania nagrody Nobla przy swoich „niemodnych” – jak je określił – poglądach. Kolejne wyróżnienia oferują jednak wystarczający materiał empiryczny, by móc ponownie zastanowić się nad odrzuconą przez Hayeka tezą, że Nagroda Nobla promuje pewne trendy w ekonomii.¹⁸

Przeciwnikiem Nagrody Nobla w dziedzinie nauk ekonomicznych był również potomek Alfreda Nobla. Peter Nobel twierdził, że dzięki nagrodzie ekonomiści budują sobie public relations, stają się sławni i przechodzą do historii nauki. Jego zdaniem Szwedzki Bank Centralny dopuścił się w ten sposób naruszenia znaku towarowego. Dorobek laureatów stawia się za podstawę teorii ekonomicznych oraz punkt wyjścia do rozważań dla ich następców. Prawdziwość teorii okazuje się dla Komitetu czynnikiem drugorzędnym. Nobliści są obsadzani na stanowiskach doradców ekonomicznych prezydentów, pełnią funkcję prezesów banków i innych prestiżowych instytucji gospodarczych, często o znaczeniu międzynarodowym.¹⁹

Kolejnym zarzutem wobec Nagrody Nobla jest promowanie przedsięwzięć naukowych, które pomniejszają znaczenie procesu rynkowego oraz intelektualnie wspierają działalność rządową. Może wskazywać to na uprzedzenia względem procesów rynkowych i przychylność względem interwencji rządowej.²⁰

Kontrowersyjna jest także oficjalna nazwa nagrody. Od momentu ustanowienia Nagrody Banku Szwecji w Naukach Ekonomicznych Pamięci Alfreda Nobla (dosłowne tłumaczenie z j. szwedzkiego) tłumaczenie tej nazwy na język angielski zmieniało się kilkukrotnie. Powtarzanie się nazwy economic science lub economic sciences oznacza, że są nagradzane osiągnięcia z dziedzin nauk ekonomicznych, a nie ekonomii, jak często funkcjonuje to chociażby w polskich publikacjach.²¹ Oznacza to, że obszar naukowy, z którego mogą pochodzić badacze, jest szerszy i oprócz ekonomii uwzględnia się osoby z dorobkiem z dziedzin pokrewnych lub łączących pewien zbiór zagadnień.

Podsumowując, nominacje do Nagrody Nobla oraz wybór laureatów to długi i rygorystyczny proces. Nagroda Nobla w dziedzinie ekonomii nie jest pozbawiona głosów krytyki, ale niewątpliwie jest to najważniejsze wyróżnienie, które może otrzymać ekonomista od społeczności akademickiej.

Autor scenariusza: Justyna Ziobrowska / Uniwersytet Wrocławski