🇵🇱 Bezrobocie w Polsce | Jakie są przyczyny i skutki?▫ 19 min czytania

Czym jest bezrobocie oraz kogo możemy określić jako osobę bezrobotną? Czym jest wskaźnik zatrudnienia oraz stopa bezrobocia? Jakie są przyczyny i rodzaje bezrobocia? Czy w stanie równowagi na rynku pracy występuje bezrobocie? Czy należy dążyć do pełnego zatrudnienia? Jakie są skutki bezrobocia?

▪ Bezrobocie i osoby bezrobotne

W najczęściej przyjmowanych definicjach bezrobocia podkreśla się, że zjawisko to oznacza sytuację, w której część osób w wieku produkcyjnym, zdolnych i gotowych do pracy w typowych warunkach występujących w gospodarce, pozostaje bez pracy, pomimo podejmowanych poszukiwań pracy1.

Zgodnie z metodologią Głównego Urzędu Statystycznego osobami w wieku produkcyjnym są mężczyźni w wieku 18-64 lata oraz kobiety w wieku 18-59 lat2. Ludność w wieku produkcyjnym dzielimy na aktywnych zawodowo i biernych zawodowo. Do aktywnych zawodowo zaliczamy osoby w wieku produkcyjnym, które są zdolne do pracy i gotowe do jej podjęcia na typowych warunkach istniejących w gospodarce. A zatem do osób aktywnych zawodowo zaliczamy zarówno osoby pracujące, jak też osoby bezrobotne, które chcą pracować przy istniejących stawkach płac i aktywnie szukają pracy, ale nie mogą jej otrzymać. Tworzą one zasób pracy3. Skłonność do podjęcia przez nich pracy jest niższa, gdy mają do czynienia z wysokim opodatkowaniem pracy, które obniża otrzymywaną („na rękę”) płacę netto4. Liczbę osób, które chcą podjąć pracę i otrzymywać za nią wynagrodzenie na konkretnym poziomie określa podaż pracy, natomiast zapotrzebowanie na pracę zgłaszane przez pracodawców (przedsiębiorstwa) określa popyt na pracę. Osoby w wieku produkcyjnym, które nie pracują i nie mają statusu osoby bezrobotnej tworzą grupę biernych zawodowo. Są to np. uczniowie pobierający naukę w trybie dziennym, emeryci czy renciści5.

▪ Wskaźnik zatrudnienia i stopa bezrobocia

Stosunek liczby aktywnych zawodowo do liczby ludności w wieku produkcyjnym nazywamy współczynnikiem aktywności zawodowej. Im wyższy jest ten współczynnik, tym większa część ludności w wieku produkcyjnym chce pracować zawodowo. Wysokość współczynnika zależy m.in. od: poziomu i zmiany stawek płac, preferencji w zakresie kształcenia, modelu rodziny, możliwości znalezienia pracy i innych6. Jak podaje Polski Instytut Ekonomiczny najwyższe wskaźniki zatrudnienia w 2021 roku odnotowała Holandia (82,0 proc.) i Szwecja (80,8 proc.) a najniższe – Grecja (61,2 proc.) i Włochy (62,0 proc.). W Polsce wskaźnik wyniósł pod koniec II kw. 2021 r. – 75,2 %7.

Zjawisko bezrobocia mierzy się za pomocą stopy bezrobocia, czyli procentowego udziału osób bezrobotnych w grupie aktywnych zawodowo. Wysoka stopa bezrobocia oznacza, że w danej gospodarce wielkość popytu na pracę jest niższa od jej podaży8. Zapotrzebowanie na pracowników jest zbyt niskie w porównaniu do liczby osób, które chcą pracować. We wrześniu 2021 roku stopa bezrobocia w Polsce liczona według definicji przyjętej przez Eurostat, wyniosła 3,4 proc. a stopa bezrobocia rejestrowanego 5,6%9. Warto podkreślić, że w praktyce, liczba osób posiadająca status bezrobotnego lub deklarująca poszukiwanie pracy jest bardzo często wyższa od liczby bezrobotnych w sensie ekonomicznym. Część osób pomimo deklaracji o poszukiwaniu zatrudnienia w rzeczywistości pracuje na czarno, a zatem nie jest bezrobotna. Są też takie osoby, które posiadają formalny status bezrobotnych, ale w rzeczywistości nie są zainteresowane rozpoczęciem żadnego zatrudnienia.

▪ Przyczyny i podstawowe rodzaje bezrobocia

Bezrobocie jest zjawiskiem bardzo złożonym, dlatego wyróżnia się wiele przyczyn jego występowania. Na rynku pracy bardzo często pojawiają się niedopasowania (frykcje) między wolnymi miejscami pracy a wolną siłą roboczą. Stale zachodzą procesy tworzenia i likwidacji miejsc pracy, napływu i odpływu siły roboczej z rynku pracy. W rezultacie tych procesów zawsze występuje pewna liczba wolnych miejsc pracy i osób bezrobotnych. Bezrobocie związane z naturalną dynamiką rynku pracy w gospodarce rynkowej, wynikające z czasu, jaki potrzebuje pracownik zmieniający jedną z form zatrudnienia na inną określane jest jako bezrobocie frykcyjne. Ma ono charakter krótkotrwały. Bardzo często dotyczy osób, które dopiero ukończyły studia lub inny etap kształcenia i wchodzą na rynek pracy, poszukując najlepszej dla siebie ścieżki kariery 10.

Bezrobocie powstaje również na skutek zmian struktury przemysłowej gospodarki, prowadzącej do utraty pracy przez ludzi posiadających zawody wykorzystywane w zanikających gałęziach przemysłu. Procesy, które dążą do restrukturyzacji, a co za tym idzie dyskryminacji i likwidacji niektórych działalności gospodarczych prowadzą do niedopasowania struktury podaży do popytu pracy zgłaszanego przez pracodawców. W niektórych przypadkach niezbędne okazuje się całkowite przekwalifikowanie, gdyż dany zawód po prostu zanika. Ten rodzaj bezrobocia określany jest jako bezrobocie strukturalne i ma charakter (długo)trwały11. Z bezrobociem strukturalnym mieliśmy do czynienia np. podczas procesu transformacji w Polsce. Do bezrobocia strukturalnego zalicza się również bezrobocie technologiczne – efekt rozwoju techniki i technologii.

Kolejny rodzaj bezrobocia, to bezrobocie cykliczne, inaczej koniunkturalne, które spowodowane jest powtarzającym się co jakiś czas zmniejszeniem popytu w gospodarce. Wiąże się z okresowym osłabieniem ogólnej aktywności gospodarczej. Jeśli gospodarka znajduje się w recesji, to cykliczne bezrobocie wzrasta, jeśli jest dobra koniunktura, to bezrobocie cykliczne jest mniejsze12.

Bezrobocie możemy również podzielić ze względu na czas pozostawania ludzi bez pracy na: krótkookresowe – trwające do trzech miesięcy, średniookresowe – od trzech do dwunastu miesięcy oraz długoterminowe – pozostawanie bez pracy w okresie dłuższym niż 12 miesięcy. Wyodrębniamy również bezrobocie jawne, inaczej rejestrowane, tzn. dotyczące osób zarejestrowanych w powiatowych urzędach pracy oraz o bezrobocie utajone, które nie ma odzwierciedlenia w statystykach a jego istotą jest istnienie pozornych stanowisk pracy13.

⬇ Temat bezrobocia możesz również obejrzeć w podstawach ekonomii ⬇

▪ Bezrobocie w warunkach równowagi

Bezrobocie, które towarzyszy stanowi równowagi na rynku pracy nazywane jest bezrobociem równowagi lub bezrobociem naturalnym. Idea bezrobocia naturalnego została rozwinięta na gruncie teorii naturalnej stopy bezrobocia, sformułowanej przez M. Friedmana i E.S. Phelpsa14. Naturalna stopa bezrobocia to odsetek siły roboczej obejmujący tych, którzy nie chcą podjąć pracy przy płacy realnej zapewniającej równowagę i są dobrowolnie bezrobotni. Istnienie naturalnej stopy bezrobocia M. Friedman wiązał z niedoskonałym funkcjonowaniem rynku pracy, z odstępstwami faktycznego działania rynku pracy od modelu doskonałej konkurencji, a zwłaszcza z występowaniem niekompletnych informacji o wolnych miejscach pracy i wolnej sile roboczej. Naturalną stopę bezrobocia można traktować jako nieunikniony poziom bezrobocia frykcyjnego i strukturalnego w gospodarce, której funkcjonowanie odbiega od doskonałej konkurencji15.

▪ Czy zawsze należy dążyć do pełnego zatrudnienia?

Teoria naturalnej stopy bezrobocia może dowodzić niezasadności ekspansywnej polityki pieniężnej, której celem jest zapewnienie pełnego zatrudnienia w gospodarce. Każda próba obniżenia stopy naturalnego bezrobocia poniżej pewnego poziomu za pomocą odpowiednich instrumentów monetarnych kończy się niepowodzeniem. Ekspansja pieniężna powoduje, że w krótkim okresie w gospodarce dochodzi do wzrostu popytu, wzrostu cen, spadku poziomu płac realnych i wzrostu zatrudnienia. Są to jednak krótkookresowe efekty. W długim okresie pracownicy zauważają spadek realnych płac i żądają wzrostu płac nominalnych16. Rezultatem tego jest powrót do wyższych płac realnych, niższy poziom zatrudnienia i wyższa inflacja 17.

▪ Skutki bezrobocia

Bezrobocie zawsze niesie określone skutki ekonomiczne i społeczne. Co ważne, te dwa aspekty bardzo mocno są ze sobą powiązane i często się przeplatają. Wpływ bezrobocia na funkcjonowanie społeczeństwa znajduje odzwierciedlenie m.in. w: kosztach świadczeń społecznych, podwyższonych podatkach i składkach ubezpieczeniowych, niewykorzystywanych ludzkich możliwościach, lęku osób zatrudnionych spowodowanym potencjalną, a w ich oczach realną możliwością utraty pracy, we wzroście społecznego niepokoju i niezadowolenia, w niepełnym wykorzystaniu czynnika produkcji, emigracji zarobkowej, występowaniu zachowań patologicznych. Do ekonomicznych skutków należą m.in. zmniejszenie wpływów do budżetu państwa, rozwój tzw. szarej strefy, spadek poziomu produkcji, ubytek kapitału ludzkiego czy ogólne spowolnienie gospodarki.