Poniższy film powstał we współpracy z amerykańskim think-tankiem ekonomicznym, Foundation of Economic Education i pierwotnie ukazał się na naszym angielskim kanale Econ Clips. Postanowiliśmy go przetłumaczyć i umieścić tutaj, gdyż może stanowić dobrą powtórkę informacji o Austriackiej Teorii Cyklu Koniunkturalnego, o której mówiliśmy w naszych wcześniejszych filmach.
Czy zdarzyło ci się zaplanować budowę czegoś wielkiego, lecz później przekonałeś się, że nie masz zasobów koniecznych do ukończenia swojego projektu?Ekonomista Ludwig von Mises użył takiego scenariusza jako metafory obrazującej co się dzieje gdy gospodarka doświadcza cyklu koniunkturalnego. Pokazał on, że przyczyną cyklu koniunkturalnego jest polityka monetarna banku centralnego, który zwiększa podaż pieniądza i sztucznie obniża stopy procentowe. Rynkowa stopa procentowa jest ceną jak każda inna – taką, która równoważy podaż z popytem. Stopy procentowe równoważą podaż oszczędzonych zasobów z popytem na pożyczki i zasoby mające być użyte w produkcji. Sztucznie zaniżona stopa procentowa wprowadza producentów w błąd. Myślą oni, że dostępnych zasobów jest wiele, podczas gdy w rzeczywistości jest ich mniej. Mises użył scenariusza, w którym budowniczy orientuje się, że ma zbyt mało zasobów aby ukończyć swój projekt jako zilustrowanie gospodarczych boomów i krachów powodowanych przez politykę banku centralnego.
Ożywmy metaforę Misesa…
Fred jest odnoszącym sukcesy budowniczym. Budował domy dla rodzin, mosty dla społeczności i wielkie fabryki dla biznesu. Szczyci się tym, że zawsze kończy projekt na czas i poniżej budżetu. Fred znalazł sposób by mieć pewność się, że jego projekty będą wykonane na czas i będą mieściły się w budżecie. Wszystkie potrzebne materiały każe dostarczać na plac budowy przed rozpoczęciem prac, tak aby ich starczyło. Gdy klienci przedstawiają mu plany, które nie mogą być ukończone z dostępnymi mu zasobami, mówi im już na początki, że muszą zmienić plan zanim zaczną budowę. Lecz gdy zobaczy on, że ilość zasobów zgadza się z planem, rozpoczyna budowę. Pewnego dnia, Fred spotkał się z nowym klientem, Christopherem. Christopher chciał aby Fred wybudował dla niego duży dom z wieloma piętrami i pokojami.
Fred był podekscytowany, by zacząć nowy projekt – największy do tej pory. Była jednak pewna sprawa, która go martwiła. Christopher uparł się, by użyć trzeciej strony, aby zajmowała się materiałami potrzebnymi do konstrukcji. Przekazał cały budżet na materiały firmie „Magazyn i drukarnia u Janet i Bena”. Fred i Christopher mają korzystać jedynie z magazynu Janet i Bena.
Oto jak działa magazyn Bena i Janet: gdy tylko potrzebujesz czegoś, co zdeponowałeś w ich magazynie, musisz podejść do okienka i o to poprosić. Jeśli chcesz wiedzieć co się znajduje w środku, musisz zapytać Bena, a on sprawdzi zawartość magazynu za Ciebie. Christopher dał Fredowi pozwolenie na korzystanie z materiałów budowlanych zdeponowanych w magazynie podczas budowy domu
Na początku budowa przebiegała sprawnie. Fred przy okienku Bena upewnił się, że potrzebne do ukończenia domu zasoby są dostępne w magazynie. Następnie zatrudnił dodatkowych pracowników, by mu pomogli w budowie, a nawet wynajął duży dźwig budowlany, spodziewając się, że zarobi dużo pieniędzy na tym projekcie. Wszyscy byli zadowoleni. Christopher był podekscytowany swoim nowym domem, Fred był zadowolony ze swojej pracy, pracownicy Freda byli usatysfakcjonowani stawkami płac a nawet właściciel dźwigu cieszył się, że ktoś chciał wypożyczyć jego dźwig. Po dwóch tygodniach trwania projektu, Fred poszedł do firmy Bena i Janet, aby sprawdzić zapasy. Powiedział Benowi: „Jesteśmy gotowi by stawiać pierwsze ściany wewnętrzne na pierwszym piętrze domu Christophera. Chciałem tylko sprawdzić ponownie, że masz dla nas te rzeczy, żebyśmy mogli je odebrać w przyszłym tygodniu”
Ben wydawał się nieco zmartwiony. Zaczął przekładać papiery i lekko się spocił. Odwrócił się do okienka i powiedział trzęsącym się głosem, „J-j-jasne… eee… mamy wszystko t-t-tu z tyłu”. Fred, nie do końca przekonany, naciskał dalej: „Jesteś pewien? Masz coś przeciwko temu, abym sprawdził sam?”. Ben się wahał, ale ostatecznie się poddał. „Okej, choć ze mną.” Fred i Ben szli korytarzami wśród pomieszczeń magazynowych z półkami, lecz jedna rzecz martwiła Freda: były one prawie zupełnie puste. Większość powierzchni magazynowych była pusta oprócz kilku drobnych przedmiotów i kilku pajęczyn. Dotarli do pomieszczenia magazynowego Christophera i Fred się załamał . Były tam trzy nędzne drewniane deski. W dodatku jedna z nich była wygięta. Fred krzyknął na Bena, ale Ben po prostu zwiał. Fred wrócił na plac budowy nieszczęśliwy. Był zmuszony zwolnić wszystkich swoich pracowników i zwrócić wypożyczony dźwig. Najgorsze było to, że musiał poinformować Christophera, że jego dom nie może zostać ukończony.
Przebadajmy ten scenariusz nieco bliżej:
W czasie boomu zatrudnienie, wydatki i zużycie kapitału były najwyższe. Na tym małym wycinku gospodarka i bogactwo zdawały się rosnąć. Wszyscy byli zadowoleni. Co jednak spowodowało problem? Problem był spowodowany fałszywą informacją, którą Fred otrzymał od Bena. Ben twierdził, że jest wystarczająco wiele zasobów, aby ukończyć budowę domu, a w rzeczywistości tak nie było. To samo dzieje się, gdy bank centralny sztucznie obniża stopy procentowe. Niskie stopy procentowe informują producentów, że zasobów jest wiele i że mogą się oni podjąć nowych, większych projektów. Wydaje się, że ludzie oszczędzają więcej, podczas gdy tak nie jest. Zatem przyczyną problemu jest fałszywa informacja. Jednak innym ważnym pytaniem jest: „Kiedy i gdzie wystąpiły wszystkie te błędy?”
Błędy zostały popełnione podczas okresu boomu. Fred popełnił błąd rozpoczynając budowę przy projekcie, który nie mógł zostać ukończony. Zatrudnienie pracowników było błędem, jak również wypożyczenie dźwigu na plac budowy. Inwestycja wszystkich tych zasobów zainwestowanych w produkcję domu była błędem, spowodowanym złą informacją, którą Fred otrzymał.
To samo dzieje się w prawdziwym świecie. Gdy producenci kolektywnie otrzymują złą informację, błędnie inwestują zasoby w zły sposób i w niewłaściwe sektory produkcji. To nazywa się chybionymi inwestycjami. Chybione inwestycje mogą zdarzyć się w jakimkolwiek sektorze, nawet w budownictwie mieszkaniowym, jak w przypadku Freda, Christophera i Bena.
Christopher, budowlańcy i właściciel dźwigu również zostali podpuszczeni do zrobienia czegoś, czego by nie zrobili, gdyby mieli właściwą informację. Christopher wybrał duży dom, zamiast małego, i prawdopodobnie kupił wiele innych rzeczy, gdyż polegał na informacjach Bena na temat jego zasobów. Robotnikom i właścicielowi dźwigu również zwiększyły się zarobki i w związku z tym zaczęli wydawać więcej. Wszystkich podpuszczono do zwiększenia wydatków i większej konsumpcji z powodu złych informacji dostarczonych przez Bena.
To przekłada się na nadkonsumpcję w prawdziwej gospodarce. Konsumenci ze swoimi, teraz wyższymi, zarobkami i mniejszymi zachętami do oszczędzania, zaczynają konsumować więcej w odpowiedzi na sztucznie zaniżone stopy procentowe. Rezultatami są: rosnące zadłużenie, rozrzutność i konsumpcja kapitału, co oznacza, że przyszły wzrost jest zmniejszony.
W końcu nadchodzi czas, gdy ludzie orientują się, że boom jest nie do utrzymania i wtedy następuje krach. Krach jest jednak jedynie odpowiedzią lub lekarstwem na złe inwestycje poczynione w okresie boomu. Jeśli nie smakuje nam lekarstwo, powinniśmy unikać choroby. Jeśli nie podoba nam się krach, powinniśmy unikać sztucznych boomów wywołanych kreacją pieniądza.
