🚂 Rewolucja przemysłowa i XIX-wieczny kapitalizm▫ 15 min czytania

Gdy mówi się o XIX wiecznym kapitalizmie, nazywanym przez przeciwników „dzikim” bądź „drapieżnym”, oraz o rewolucji przemysłowej, wielu osobom automatycznie kojarzą się one z wyzyskiem, pracą dzieci w fabrykach oraz bardzo niskim standardem życia. W filmie „„wyzysk” na wolnym rynku” mówiliśmy o tzw. niezorientowanych obserwatorach, którzy oceniają cudzą sytuację przez pryzmat własnych potrzeb i własnego poziomu życia. Oczywiste jest, że z naszego punktu widzenia, warunki w XIX wieku były dużo gorsze, wręcz nieludzkie, w porównaniu z warunkami w jakich żyjemy obecnie. Jednak pryzmatem przez który powinniśmy patrzeć na tamte czasy nie jest nasz obecny poziom życia, lecz poziom życia sprzed rewolucji przemysłowej. To dopiero może dać nam obraz i pewne odniesienie do tego czy kapitalizm w XIX wieku podnosił, czy też obniżał standard życia.

Wielu zwolenników wolnego rynku, jako odpowiedź na zarzuty, jakoby to XIX wieczny kapitalizm był jakimś zbrodniczym systemem, przytacza słowa Ludwiga von Misesa, który w swoich wykładach, zapisanych w książce „Ekonomia i polityka” pisał o tym okresie w ten sposób:

Oraz:

Taki obraz kapitalizmu w XIX w. przytacza nam Ludwig von Mises. Spróbujmy podjąć się zadania potwierdzenia jego słów zaczynając od prześledzenia wspomnianej przez niego liczby ludności w Wielkiej Brytanii.

Możemy również przytoczyć statystyki umieralności niemowląt. Pozwoliłem sobie przytoczyć również dane Szwecji, ponieważ dane dotyczące Szwecji sięgają najdalej w przeszłość na tym wykresie. Mimo, że wykres umieralności niemowląt w Anglii nie sięga daleko wstecz, to z innych źródeł możemy dowiedzieć się, że ta umieralność wynosiła około 25-30% przed rewolucją przemysłową, a kolejne 25-30% dzieci nie dożywało wieku 10 lat.

Warto przyjrzeć się również oczekiwanej długości życia w Anglii, a ta wzrosła w okresie pierwszej rewolucji przemysłowej (1760r. – 1830r.) z 35 lat do 40 lat. Do końca XIX wieku osiągnęła już poziom prawie 50 lat.

Analizując powyższe wykresy możemy stwierdzić, że rewolucja przemysłowa przyczyniła się zarówno do wydłużenia ludzkiego życia, jak i umożliwiła duże przyrosty populacji, gdyż, wraz z rewolucją agrarną, znacząco poprawiła produktywność. To pozwoliło na przeżycie o wiele większej ilości osób niż poprzednio. Jednak te fakty dalej nie dają nam obrazu poziomu życia jakie ludzie wiedli przed i w trakcie rewolucji przemysłowej. Czy ich życie się poprawiało? Możemy się tu odwołać do kolejnych suchych danych. Najpierw spojrzeć możemy na PKB od roku 1700 do 1870. Zwróćmy tu uwagę na liczby, ponieważ wykres jest w skali logarytmicznej. PKB w tym okresie powiększyło się 10-cio krotnie, a zatem PKB rosło szybciej niż populacja.

Poniżej możemy zobaczyć jak przedstawiało się PKB na osobę, które w 1700 roku wynosiło 1250 dolarów (wartość dolara z 1990 roku), w 1820 roku wynosiło już 1706 dolarów, a w roku 1870 już 3190 dolarów.

Chyba najbardziej miarodajnym wskaźnikiem odwołującym się do poprawy poziomu życia jest poziom realnych przychodów na osobę czyli przychodów skorygowanych o rosnące koszty życia. Clark Nardinelli, którego artykuł zamieszczamy w źródłach, powołując się na badania Profesora Clarks’a, informuje nas, iż realny przychód na osobę w Wielkiej Brytanii rósł z poziomu 400$ w 1760 r. (wartość dolara z 1970 roku) do 430$ w roku 1800. Przez kolejne 30 lat wzrósł on już do 500$, a do roku 1860 wynosił już 800$. Dla porównania w poprzednich wiekach realny przychód na osobę okresowo wzrastał i spadał nie notując stałych wzrostów. Z tego samego artykułu dowiadujemy się również, że w 1760 r. 65% najmniej zarabiających otrzymywało 29% całkowitych dochodów w Wielkiej Brytanii. W 1860 r. 65% najmniej zarabiających otrzymywało 25% całkowitych dochodów. Czyli udział w dochodach tej części społecześtwa był mniejszy, ale te dochody były dwa razy wyższe. Oznacza to, że realny dochód na osobę dla 65% najmniej zarabiających powiększył się o 70%. Powołując się na przykład z naszego filmu „„Wyzysk” na wolnym rynku”, najbiedniejsi otrzymali o 4% mniejszy kawałek pizzy, ale nie była to ta sama pizza, tylko dwa razy większa niż wcześniej. Oznacza to, że otrzymali więcej pizzy niż wcześniej.

Poziom życia ludzi wzrastał, jednak należy pamiętać, że wzrastał z początku powoli i startował z niewyobrażalnie niskich, dla współczesnego człowieka, warunków. Szczególnie podłe były warunki życia osób biednych.

Praca dzieci z ubogich rodzin nie rozpoczęła się od pracy w fabrykach. Dzieci pracowały na długo przed powstaniem fabryk, już od bardzo młodego wieku (7-10 lat), jako pasterze lub były oddawane do nauki zawodu. Często opuszczały dom rodzinny w związku z tymi zajęciami. Jeszcze w średniowieczu 12-letnia dziewczynka mogła już wychodzić za mąż, a 14-latek brać ślub. Jednak bynajmniej nie były to śluby powodowane uczuciami. Bardziej przypominały one umowę biznesową.

Jedzenia starczało tylko na przeżycie, a każda klęska nieurodzaju kończyła się śmiercią głodową części populacji. Dodatkowo dieta była uboga i monotonna. Ludzie jedli bardzo mało warzyw i owoców. Ich dieta składała się z chleba, sera, mleka i piwa, gdyż picie wody było niebezpieczne. Mięso jadano sporadycznie.

Powszechne były również rozmaite choroby i plagi. Ludzie kąpali się z rzadka więc higiena była na bardzo niskim poziomie. Lekarze stosowali metody takie jak upuszczanie krwi, lub odwoływali się do astrologii w swych metodach leczenia. Edukacja przeznaczona była jedynie dla zamożnych, więc większość społeczeństwa pogrążona była w ciemnocie.

Większość przedmiotów codziennego użytku trzeba było wykonywać samemu. Kupno ubrania było przywilejem dla bogatych. To samo tyczyło się mebli, oraz wszystkich innych przedmiotów codziennego użytku.

Nie zapominajmy również o rolach społecznych. Jeśli urodziłeś się biedny, zostawałeś biedny, bez nadziei na poprawę swojego losu. Każdy z nas żyje teraz w większych luksusach niż np. szlachta zagrodowa. Nie wspominając już o pańszczyźnianym chłopie. Żeby chociaż trochę wczuć się w sytuację chłopa z dawnych czasów, proponuję wybrać się do Muzeum Rolnictwa w Ciechanowcu. Nie da się wyjść stamtąd bez wychwalania kapitalizmu za jego poprawę naszego standardu życia. Możemy tam obejrzeć proste chałupy, gdzie na małej przestrzeni mieszkała cała rodzina w bardzo prymitywnych warunkach. Prywatność? To pojęcie obce pańszczyźnianym chłopom.

Do takich czasów, jak opisane powyżej, należy porównywać wczesny kapitalizm, który dał ludziom po raz pierwszy od setek lat nadzieję, na lepsze życie a przede wszystkim przeżycie. Na wyrwanie się z nędzy poprzez własne działanie. Na wolność, której do tej pory nie doświadczali. Czy było łatwo? Oczywiście, że nie. Bogactwa nie zdobywa się z dnia na dzień. Czy praca w pierwszych fabrykach była niebezpieczna? Tak, ale jak inaczej mogło to wyglądać, skoro wszystkie ówczesne wynalazki były nowe i bardzo niedoskonałe? Warto jednak pamiętać, że pracownik fabryki w XIX wieku, był jednocześnie jej beneficjentem. Korzystał on z produkowanych przez fabryki dóbr. Dobra, które wcześniej były odległym luksusem, stawały się dostępne dla przeciętnej osoby. To konsekwentnie poprawiało poziom życia ludzi. Po niedługim czasie, w efekcie tego ogromnego wzrostu produktywności ludzkiej, pojawiło się wreszcie zjawisko szczęśliwego dzieciństwa dla dzieci z uboższych rodzin, pojawiła się wolność w wyborze zajęcia oraz możliwość wyboru, z kim chcemy zawrzeć związek małżeński. Przede wszystkim jednak, pojawił się niewyobrażalny dotąd dobrobyt, czego najlepszym dowodem jest to, że tak mało osób potrafi wyobrazić sobie w jak strasznych warunkach ludzie żyli przez setki lat i nie potrafią zrozumieć, że XIX wiek mimo swoich wad, był poprawą standardu życia, a nie ich pogorszeniem.

Pod artykułem zamieszczamy kilka ciekawych źródeł, które pozwolą przybliżyć ten okres w historii. Zachęcam do zapoznania się z nimi.